Tam bir tarifi olmamasına karşın kendi tabularını en çok yaratan tipoloji kuşkusuz dini yapılardır. Türkiye’de son 50-60 yıl içerisinde inşa edilen camilerin niteliği, çağdaş Türk mimarisinin en önemli sorunlarından birini oluşturmaktadır. 20. Yüzyılda cami inşa ederken, 16. Yüzyıl camilerinin kopyalanması kıramadığımız bir zincir olarak hala varlığını sürdürmektedir. Günümüzde bile kırılması zor olan bu zinciri, Cengiz Bektaş 1964 yılında kırmış ve Türkiye’nin ilk çağdaş camisini inşa etmiştir. Cengiz Bektaş Etimesgut Camisini tasarlarken geçmişten gelen ve o güne kadar hiç bozulmamış olan ilkeleri koruyarak geleneği sürdürmüş fakat bir kopyalama ya da öykünme yoluna gitmeyerek bu geleneği çağdaş bir hale getirmiştir. ‘Geleneğin ilk şartı çağdaş olmasıdır’ diye bu durumu dile getiren Cengiz Bektaş, geleneğe eklenmenin önemi üzerinde her zaman durur. Işık, tüm ibadet yapılarında çağlardan beri bilgiyi, tanrıyı ve sonsuzluğu simgeler. İnsana yaşama sevinci verir. Türkiye’de bulunan camilerde de bu ilke hep korunmuştur (Arap Cami ve son dönemde yapılmış olan Sancaklar Cami dışında). Yapının içerisinde bulunan kişinin dışarı ile ilişkisi kesilmez. Bu Selimiye Camisinde de böyledir Süleymaniye’de de… Bunu bozulmaz bir ilke olarak alan Cengiz Bektaş yapısının cephesinde kullandığı yarıklar ile hem ışığı içeriye almayı, hem de yapının içerisinde bulunan bir insanın namaz kılarken, otururken veya ayaktayken dışarı ile ilişki kurmasını amaçlar. Bir diğer bozulmamış kural ise camide temizlendikten sonra yükselirsiniz, yani kotlar kıbleye doğru yükselir (Sancaklar Cami dışında). Cengiz Bektaş yine yapısını tasarlarken bunu bozulmayacak bir ilke olarak benimsemiştir. Kubbenin strüktürel sebeplerden dolayı var olması nedeniyle bu yapıda bir kubbe taklit edilmemiş, çatı ve duvarlar arasında yapılan yırtık ile kubbeye farklı bir yorum getirilmiştir. Yeniden yorumlanan minare, kadınlar bölümüne ulaşımı sağlayan merdivendir. Cami içindeki tüm yazılar latin alfabesi ile yazılmıştır. Bu ve daha düşünülmüş birçok detay ile Etimesgut Cami döneminde cami mimarisi ile ilgili yeni bir söz söylemiş, kendisi ile birlikte bir çok düşünce ve söz ürettirmiş, üzerine düşündürmüş ve geleneğe eklenerek, geleneği bir adım öteye taşımış bir yapıdır. Bu yönüyle de eleştirel bir yapıdır.
Merve Kaplan
Mimari Tasarım ve Eleştiri 